Wijziging franchiseformule niet mogelijk zonder overeenstemming

Een succesvolle franchiseformule zal regelmatig moeten worden aangepast aan de eisen van de tijd; het is mogelijk dat wat in de jaren negentig trendy was en aansloeg, in de eenentwintigste eeuw ouderwets en achterhaald is. Actualisering van de formule zal dan ook met een zekere regelmaat plaats dienen te vinden. Daarmee is nog niet gezegd dat de franchisegever eenzijdig wijzigingen mag doorvoeren die de kern van de franchiseformule raken en die de franchisenemers dwingen tot het doen van (grote) investeringen.

Wijziging franchiseformule

Er kunnen diverse redenen zijn die het wenselijk maken dat er een aanpassing plaatsvindt in de franchiseformule; zo kunnen wijzigingen noodzakelijk zijn ten gevolge van de dynamiek van de marktomstandigheden of vanuit financieel oogpunt. Ook een wijziging in de wetgeving, zoals het mededingingsrecht, kan de franchisegever tot een aanpassing van de formule noodzaken.

Praktisch alle franchiseovereenkomsten bevatten een bepaling, die de franchisegever het recht geeft de formule eenzijdig te wijzigen.

Niet iedere wijziging zal even ingrijpend zijn. Een bepaalde ontwikkeling zal de franchiseformule altijd moeten doormaken. De franchisegever heeft zelfs een plicht ten opzichte van de franchisenemers zijn formule regelmatig te onderhouden. De franchisenemer verwacht van de franchisegever dat deze alert is op de ontwikkelingen in de markt en de formule zo nodig aanpast. Dit is zowel in het belang van de franchisenemer als de franchisegever en de franchisenemer is zonder meer gehouden deze aanpassingen door te voeren.

Wijzigingen die de kern van de franchiseformule raken kunnen echter zeer verstrekkende consequenties voor de franchisenemer hebben. Een ingrijpende wijziging van de formule zal dikwijls met zich brengen dat de franchisenemer aanzienlijk zal moeten investeren. Ook al zal wijziging van de formule de franchisenemers als groep op termijn een betere uitgangspositie geven, voor een individuele franchisenemer kan de wijziging van de formule niet haalbaar of niet wenselijk zijn. In een aantal gevallen kan de wijziging zelfs tot gevolg hebben dat het voor een individuele franchisenemer onmogelijk is om onder de nieuwe voorwaarden de franchiseovereenkomst voort te zetten.

De vraag is in hoeverre en onder welke voorwaarden de franchisegever eenzijdige ingrijpende wijzigingen mag aanbrengen in de franchiseformule. De beantwoording van deze vraag hangt af van een veelheid aan omstandigheden zoals de inhoud van de franchiseovereenkomst, de ingrijpendheid van de wijziging, de procedure die de franchisegever bij het doorvoeren van de wijziging volgt en de mate waarin de individuele belangen van de franchisenemers zijn gewaarborgd.

Franchiseovereenkomst

Uitgangspunt is hetgeen partijen met elkaar zijn overeengekomen, derhalve de franchiseovereenkomst. Vaak zal het handboek deel uit maken van de franchiseovereenkomst; in het handboek zijn instructies ter uitvoering opgenomen. Deze instructies zijn niet alleen een praktisch uitvloeisel van de overeenkomst, maar tevens bedoeld om een uniforme uitvoering daarvan te waarborgen.

De franchisegever is gerechtigd, zo bepaalt het overgrote deel van de franchiseovereenkomsten, de inhoud van het handboek te wijzigen; het handboek is dan ook het flexibele deel van de overeenkomst.

Echter, een wijziging van de franchiseovereenkomst kan niet eenzijdig geschieden; franchisegever en franchisenemer zullen daar overeenstemming over moeten bereiken.

In de franchiseovereenkomst is veelal een bepaling opgenomen op welke wijze de ingrijpende wijzigingen mogen worden doorgevoerd. De inhoud daarvan bepaalt op welke wijze in een gegeven situatie gehandeld moet worden. Dit zal niet overal hetzelfde zijn. Zoals gezegd, geringe wijzigingen of aanvullende instructies kunnen steeds zonder overleg worden opgelegd.

Anders ligt het bij eenzijdige –ingrijpende- wijzigingen die de kern van de franchiseformule raken. Tot deze wijzigingen mag de franchisegever in veel gevallen niet zonder meer overgaan. In de nodige franchiseovereenkomsten zijn bepalingen opgenomen, waarin de procedure is opgenomen die de franchisegever dient te doorlopen alvorens de franchiseformule ingrijpend te wijzigen. Zo moet bijvoorbeeld overleg plaats vinden met de franchiseraad of de franchisevereniging en kunnen bepaalde door franchisegever gewenste ingrijpende wijzigingen niet worden doorgevoerd indien bijvoorbeeld meer dan de helft van de franchisenemers tegen de wijziging stemmen.

Uiteraard is de franchisegever verplicht zich te houden aan de overeengekomen procedure. Uit de jurisprudentie blijkt echter dat met name de te volgen procedure voor veel problemen zorgt. Waarom? Simpelweg omdat veel franchisegevers ingrijpende wijzigingen doorvoeren zonder de in de overeenkomst aangegeven procedure te volgen. Het meest in het oog springende voorbeeld hiervan is de zaak tussen franchisenemer Van Duinen en franchisegever Reesink met betrekking tot de Plusklus-formule. In dit geval oordeelde de rechter dat, aangezien Reesink had nagelaten de overeengekomen procedure te volgen, hij tekort was geschoten in de nakoming van de uit de overeenkomst voortvloeiende verplichtingen. Aan een inhoudelijke beoordeling kwam de rechter hierdoor nauwelijks toe.

De praktijk leert overigens dat het vaker voorkomt dat franchisegevers nalaten de door henzelf in de overeenkomst vastgelegde procedure nauwkeurig te volgen.

Echter, zelfs indien de franchisegever correct de procedures heeft gevolgd, de vereiste meerderheid heeft verkregen binnen de franchiseraad of franchisevereniging voor de voorgestelde wijziging, dan is daarmee nog niet bepaald dat iedere franchisenemer gehouden is de franchiseovereenkomst op basis van de gewijzigde formule voort te zetten.

Het is mogelijk dat voor een bepaalde individuele franchisenemer het doorvoeren van de wijzigingen (en daarbij behorende investeringen) zodanig bezwarend is dat dit in redelijkheid niet van hem verlangd kan worden, hoezeer ook de belangen van de totale keten de wijziging van de formule rechtvaardigen. Denkbaar is dat bijvoorbeeld voor een bepaalde franchisenemer de rentabiliteit dientengevolge zo zeer verslechtert, dat in redelijkheid van die franchisenemer niet kan worden gevergd dat hij de franchiseovereenkomst voortzet.

Het is derhalve raadzaam om er als franchisenemer op toe te zien dat er in de franchiseovereenkomst aandacht wordt besteed aan het eenzijdig wijzigen van de franchiseformule. De franchiseovereenkomst dient bij voorkeur een bepaling te bevatten waarin expliciet wordt vermeld onder welke voorwaarden en op welke wijze de franchiseformule eenzijdig (ingrijpend) door de franchisegever mag worden gewijzigd. Om problemen te voorkomen is het essentieel dat de franchisegever wijzigingen met grote zorgvuldigheid voorbereidt en overleg voert met (vertegenwoordigers van) de franchisenemers. Open communicatie mèt en betrokkenheid vàn de franchisenemers zijn hierbij van groot belang. De in de overeenkomst op te nemen ´wijzigingsprocedure` dient aan deze eisen tegemoet te komen. Nogmaals dient benadrukt te worden dat de overeengekomen procedure dan ook daadwerkelijk door de franchisegever zal dienen te worden gevolgd.

Bijzondere omstandigheden

Kan uit het bovenstaande worden geconcludeerd dat de franchisegever niet gerechtigd is eenzijdige ingrijpende wijzigingen in de franchiseformule door te voeren indien er geen uitvoerige bepaling en procedure in de franchiseovereenkomst is opgenomen?

Zeker niet. Er kunnen zich bijzondere omstandigheden voordoen die meebrengen dat franchisenemers ingrijpende wijzigingen van de franchiseformule dienen te accepteren al wordt dit in de franchiseovereenkomst niet of op andere wijze geregeld.

De franchisegever kan onder omstandigheden een beroep doen op artikel 6:258 BW. Op grond van dit artikel kan de rechter een overeenkomst wijzigen indien er sprake is van onvoorziene omstandigheden. Deze omstandigheden mogen niet in de franchiseovereenkomst zijn verdisconteerd en moeten van dien aard zijn dat de franchisenemer naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet mag verwachten dat de overeenkomst ongewijzigd blijft.

Het zou in dit kader bijvoorbeeld kunnen gaan om ernstige financiële moeilijkheden van de franchisegever waardoor een ingrijpende reorganisatie noodzakelijk is teneinde een financieel debacle of faillissement te voorkomen.

Conclusie

De franchisegever dient de franchiseformule doorlopend te ontwikkelen en aan te passen aan gewijzigde marktomstandigheden; hij zal hiertoe de franchiseformule regelmatig moeten “actualiseren” en de franchisenemer zal deze aanpassingen moeten doorvoeren.

Indien de franchisegever de franchiseformule echter eenzijdig ingrijpend wenst te wijzigen, waardoor de franchisenemers bijvoorbeeld tot aanzienlijke investeringen worden verplicht, zal in de franchiseovereenkomst hiervoor een procedure moeten zijn opgenomen. De franchisegever zal een grote mate van zorgvuldigheid moeten betrachten en de eventueel in de overeenkomst opgenomen procedure nauwlettend dienen te volgen. Indien aan deze voorwaarden is voldaan zal de franchisegever de franchiseformule in beginsel zonder toestemming van de individuele franchisenemer kunnen wijzigen.

Daarnaast kunnen onvoorziene omstandigheden met zich meebrengen dat de franchisenemer ingrijpende wijzigingen, tegen zijn wil in, dient te accepteren.

Onder bijzondere omstandigheden zal een individuele franchisenemer voor wie de wijziging onredelijk bezwarend is, gerechtigd zijn de franchiseovereenkomst voortijdig te beëindigen.