Forumkeuzebeding in franchiseovereenkomst niet altijd rechtsgeldig

In nagenoeg elke franchiseovereenkomst staat tegenwoordig een zogenaamd forumkeuzebeding. Dat is een beding waarin partijen met elkaar afspraken maken over welke entiteit bevoegd is om te oordelen over hun juridische geschillen. Doorgaans is daarin bepaald dat partijen in het geval van een gerechtelijke procedure zich moeten wenden tot de burgerlijke rechter van een specifiek omschreven plaats. Een dergelijke afspraak blijkt echter niet altijd effectief. En om redenen die vaak voorkomen in franchise geschillen.

Een forumkeuzebeding is een contractuele afspraak tussen partijen en is doorgaans te vinden aan het einde van de franchiseovereenkomst. Vaak onder het kopje ‘toepasselijk recht en bevoegde rechter’ of iets van soortgelijke strekking. In een dergelijk beding spreken partijen op voorhand met elkaar af welke rechter bevoegd is om de zaak te behandelen als er (onverhoopt) sprake is van een gerechtelijke procedure. Een concreet voorbeeld daarvan is als volgt:

“Alle geschillen uit hoofde van deze franchiseovereenkomst, of uit nadere overeenkomsten die daaraan gelieerd zijn, zullen bij uitsluiting worden voorgelegd aan de bevoegde rechter van de rechtbank Amsterdam.”

Mochten de franchisegever en franchisenemer die een dergelijke afspraak hebben gemaakt in een gerechtelijke procedure verzeild raken, dan weten partijen dat zij zich moeten wenden tot de rechtbank. En niet zomaar elke rechtbank, maar alleen de rechtbank die is gevestigd te Amsterdam.

De reden om een dergelijke afspraak te maken laat zich dan ook raden: een franchisegever die in – bijvoorbeeld – Amsterdam kantoor houdt, zal weinig trek hebben om betrokken te worden in een gerechtelijke procedure bij de rechtbank Groningen of Maastricht. Door een rechtbank dicht bij het hoofdkantoor te kiezen als verplichte rechter hoopt de franchisegever tijd en kosten te kunnen besparen in het geval van een gerechtelijke procedure.

Daarnaast is een dergelijk forumkeuzebeding bedoeld om partijen op voorhand al enige duidelijkheid te verschaffen over welke rechter in welke plaats aangesproken dient te worden in het geval van een geschil. Het moet dan bijdragen aan een efficiëntere rechtsgang, omdat partijen niet eerst met elkaar hoeven te steggelen over welke rechter bevoegd is.

Een forumkeuzebeding als hiervoor heeft echter niet altijd het gewenste resultaat. De reden daarvoor is gelegen in het wetboek en het gegeven dat franchisegever en franchisenemer vaak niet alleen een franchiseovereenkomst met elkaar sluiten. Ook sluiten zij immers vaak een onderhuurovereenkomst terzake van de bedrijfsruimte die de franchisenemer gaat gebruiken. De franchise- en onderhuurovereenkomst worden doorgaans aan elkaar gekoppeld, hetgeen inhoudt dat als er geschillen zijn over het einde van de franchiseovereenkomst de onderhuurovereenkomst ook een wezenlijke rol kan spelen.

De wet regelt dat zaken die betrekking hebben op (onder)huurovereenkomsten in principe beoordeeld dienen te worden door de kantonrechter. Daarbij regelt de wet dat als er sprake is van een geschil die betrekking heeft op de huur van bedrijfsruimte “bij uitsluiting” de rechter bevoegd is binnen het gebied waar de gehuurde bedrijfsruimte is gelegen. De (kanton)rechter in een andere plaats is dus niet bevoegd van het geschil kennis te nemen als het gaat om de (onder)huur van bedrijfsruimte.

Maar wat is de waarde van het forumkeuzebeding in de franchiseovereenkomst in voornoemd voorbeeld dan? Als er een geschil is tussen partijen die (ook) de onderhuurovereenkomst raakt, dan is dus uitsluitend de kantonrechter bevoegd van de rechtbank binnen het gebied waar de gehuurde bedrijfsruimte is gelegen. Is de bedrijfsruimte gelegen in Amsterdam, dan is er dus niet zoveel aan de hand in voornoemd geval. Is het bedrijfspand echter gelegen in Groningen dan is dus de rechtbank Groningen bij uitsluiting bevoegd om de zaak de behandelen.

Welke waarde heeft het forumkeuzebeding dan eigenlijk? In voornoemd geval in principe weinig, omdat er alleen kan worden afgeweken van de wet als het forumkeuzebeding is aangegaan na het ontstaan van het geschil. Daarvan is natuurlijk geen sprake – het is immers aangegaan op het moment dat de franchiseovereenkomst is getekend en toen er nog geen geschil was. Wel kan de huurder/franchisenemer er vrijwillig voor kiezen om zich tot de in het forumkeuzebeding aangewezen rechtbank te wenden. Ook dan is een dergelijk beding rechtsgeldig in het geval van geschillen over de huur van bedrijfsruimte. Gaat het om zaken die niet de (onder)huurovereenkomst raken, dan kan in principe een beroep worden gedaan op het forumkeuzebeding en is – in dit geval – de rechter te Amsterdam bevoegd.

Kortom, een forumkeuzebeding kan in bepaalde gevallen zeker nuttig zijn. Het is echter wel van belang om daarbij te blijven onderkennen dat een dergelijk beding in bepaalde situaties niet (altijd) effectief is. De wet kan immers dwingend voorschrijven voor bepaalde situaties welke rechtbank in welke plaats bij uitsluiting bevoegd is om kennis te nemen van het geschil. En dat hoeft dus niet altijd dezelfde rechtbank te zijn als die genoemd wordt in de franchiseovereenkomst.

Jan-Willem Kolenbrander
Franchiseadvocaat
De Clercq Advocaten Notariaat